پی‌جویی و بازکاوی اندیشه رهایی در قرآن، عرفان و برهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان و عرفان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

3 استادیار گروه تاریخ و تمدن اسلامی، دانشکده معارف و اندیشه اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4 دانشیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

چکیده

در بازجست نجات‌شناسی قرآنی نخستین و چشمگیرترین مسئله‌ای که هر خواننده قرآن با آن روبه‌رو می‌شود، فراوانی آیاتی است که در آن واژگانی همچون «نجات»، «فلاح»، «فوز»، «سعادت» و ... بازآورد شده و رهایی انسان را جان‌آویز پیام‌آوران الاهی نشان می‌دهد. ابن‌سینا که در نمط‌های پایانی اشارات و تنبیهات به عرفان و تصوف می‌پردازد، می‌گوید عارفان به یمن نفوس کامل خود و طی مقامات و درجات و انجام‌دادن ریاضات با هدف رام‌کردن نفس اماره، به عالم قدس گام نهاده و به سوی افکار لطیف و خواطر سازگار با امر قدسی کشیده شده‌اند. ارباب معقول با تأثیرپذیری از قرآن و عرفان، اندیشه رهایی را در آثار خویش کاویده و بازتاب داده‌اند. ابن‌سینا موشکافانه اصطلاحات صوفیه، درجات عارفان و ویژگی‌های ایشان را تقریر می‌کند و می‌توان او را اسوه حکمای پس از وی همچون سهروردی دانست. سهروردی نیز که خود گرایش‌های عمیق عرفانی دارد، در جایاجای یادگارهایش، آوای رهایی سر داده است. در این نوشتار با نگاهی فراگیر و پردامنه، اندیشه رهایی در سه‌گانه قرآن، عرفان و برهان بررسی و هم‌سنجی می‌شود. با این رویکرد و نگرش که گفته آسمانی، رازآشنایی و فرزانگی از هم جدایی ندارند، سخنان حکما در حق عارفان یاد شده و دیدگاه‌های قرآنی، عرفانی و برهانی درباره رهایی هم‌آهنگ و هم‌داستان شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Pursuing and Reviewing the Idea of Salvation in the Quran, Mysticism and Argument

نویسندگان [English]

  • Sajjad Vaezi Monfared 1
  • Seyyed Mohammad Rastgufar 2
  • Mohammad Nasiri 3
  • Moheb Ali Absalan 4
1 Assistant Professor, Department of Religions and Mysticism, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran.
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Kashan, Kashan, Iran,
3 Assistant Professor, Department of Islamic History and Civilization, Faculty of Islamic Teachings and Thought, University of Tehran, Tehran, Iran,
4 Associate Professor, Department of Comparative Religions and Mysticism, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran,
چکیده [English]

In reviewing the Quranic salvation, the first and most significant issue that every reader of the Quran faces is the abundance of verses in which words such as "salvation", "prosperity", "redemption", "happiness", etc. are mentioned, and the salvation of man is considered to be the main goal of the divine messengers. Ibn Sina, who deals with mysticism and Sufism in the final sections of the book Esharat wa Tanbihat (Signs and Punishments), says that mystics, with the help of their perfect souls and passing positions and degrees, and performing austerities with the aim of controlling Nafs Ammarah (inciting soul), have set foot in the holy world and have been drawn to subtle thoughts that are compatible with the sacred. Influenced by the Quran and mysticism, the scholars of intellectual sciences have explored and reflected the idea of salvation in their works. Ibn Sina scrupulously explains the terms of Sufism, the degrees of mystics and their characteristics, and he can be considered as a model for the scholars after him, such as Suhrawardi. Suhrawardi, who himself has deep mystical tendencies, has spoken of salvation everywhere in his relics. In this study, with a comprehensive and wide-ranging view, the idea of salvation in the triad of Quran, mysticism and conclusive argument is examined and compared. With this approach and attitude that the heavenly saying, the mystery of knowledge and wisdom are inseparable, this article mentions the words of the philosophers about the mystics and shows that the Quranic, mystical and argumentative views about salvation are all in harmony.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Salvation
  • Quran
  • Mysticism
  • Conclusive Argument
  • Wisdom
  • Meeting God
  • Redemption
قرآن کریم.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1388). اشارات و تنبیهات، ترجمه و شرح: حسن ملک‌شاهی، تهران: سروش، چاپ ششم، ج1.
افلاکی، احمد بن اخی ناطور (1385). مناقب العارفین، به کوشش و تصحیح: تحسین یازیچی، تهران: دنیای کتاب، چاپ چهارم.
پورنامداریان، تقی (1389). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی: تحلیلی از داستان‌های عرفانی‌فلسفی ابن‌سینا و سهروردی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ هفتم.
جامی، عبدالرحمن بن احمد (1386). نفحات الانس من حضرات القدس، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمود عابدی، تهران: سخن.
حسن‌زاده آملی، حسن (1388). دروس شرح اشارات و تنبیهات ابن‌سینا «نمط نهم» (مقامات العارفین)، به کوشش: صادق حسن‌زاده، قم: آیت اشراق، چاپ اول.
راستگو، سید محمد (1383). عرفان در غزل فارسی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ نخست.
الراغب الاصفهانی، حسین بن محمد (1416). مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، دمشق: دار القلم، بیروت: الدار الشامیة.
روحانی، سید محمد (1388). دین سیک‌ها، ویرایش علمی: علی موحدیان عطار، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ اول.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1366). سر نی، تهران: علمی، چاپ دوم.
زمانی، کریم (1373). شرح جامع مثنوی، دفتر دوم، تهران: اطلاعات، چاپ اول.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1368). حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، تصحیح و تحشیه: سید محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
سنایی، مجدود بن آدم (1389). دیوان حکیم سنایی، تصحیح: مظاهر مصفا، به کوشش: شاهرخ حکمت، تهران: زوار، چاپ اول.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1331). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه: هنری کربین و سید حسین نصر، تهران: انجمن شاهنشاهی فلسفه ایران.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1376). تازیانه‌های سلوک، تهران: آگه، چاپ دوم.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1362). مبدأ و معاد، ترجمه: احمد حسینی اردکانی، به کوشش: عبدالله نورانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1389). تفسیر سوره واقعه، تهران: مولا، چاپ سوم.
صدرالدین شیرازی، ممحمد بن ابراهیم (1410/1990). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الرابعة.
عطار، فریدالدین محمد (1362). دیوان عطار، به اهتمام و تصحیح: تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ سوم.
قرشی بنایی، علی‌اکبر (1412). قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ ششم، ج7.
مولوی، جلال الدین محمد بن محمد (1379). مثنوی معنوی، به کوشش: توفیق ه. سبحانی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ چهارم.
میبدی، احمد بن محمد (1371). کشف الاسرار و عدة الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)، به اهتمام: علی‌اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
نصر، سید حسین (1393). سه حکیم مسلمان، ترجمه: احمد آرام، تهران: امیرکبیر.
نوشته بر دریا: از میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی (1391). مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ پنجم.
یزدان‌پناه، سید یدالله (1389). حکمت اشراق: گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب‌الدین سهروردی، تحقیق و نگارش: مهدی علی‌پور، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت، چاپ اول، ج2.