ارزیابی پاسخ‌های فلاسفه و عرفا به اشکال ناسازگاری تعدد صفات خداوند و وحدت ذات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

سطح چهار حوزه علمیه قم و دانشجوی دکتری کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

خداباوران معتقدند خدا دارای صفات کمالی گوناگونی همچون علم و قدرت و حیات است و همان‌گونه که وجودش برترین و بالاترین وجود است صفات کمالی نیز در بالاترین مرتبه‌اش از آن خدا است. در میان مسلمانان در چگونگی اتصاف خدا به این صفات اختلاف‌هایی وجود دارد. گفته شده که معتزله صفات را از او نفی کرده و ذات را نایب صفات می‌دانند. اشاعره صفات خدا را زاید بر ذات او دانسته و حکما صفات را عین ذات می‌دانند. با پذیرش این مسئله که صفات خدا عین ذات او است این پرسش پیش آمده است که: چگونه صفات متعددی که با ذات خدا یکی است، سبب راه‌یافتن تعدد و تکثر در ذات وی نمی‌شود؟ این اشکال سبب شده است پاسخ‌های گوناگونی به آن داده شود. این پاسخ‌ها تلاش‌هایی بر اثبات صفات خدا و اتحاد این صفات با ذات او، همراه با پذیرش مفروضات در مسئله است. در این نوشتار این پاسخ‌ها نقل و ارزیابی شده و در نهایت دیدگاه عرفا ترجیح داده شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluating the Answers of Philosophers and Mystics to the Problem of Incompatibility between the Multiplicity of God's Attributes and the Unity of Essence

نویسنده [English]

  • roohollah forooghi
Level Four of Qom Seminary and PhD Student in Islamic Theology, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Theists believe that God has various perfection attributes such as knowledge, power and life, and just as his being is the highest and most transcendent existence, the perfection attributes are also ascribed to God in their highest level. There are differences among Muslims about how the attributes are ascribed to God. It is stated that the Mutazilites deny the attributes of God and consider His essence as a substitute for the attributes. The Asharites consider the attributes of God to be superfluous to His essence, and the philosophers consider them to be identical to His essence. Accepting the fact that the attributes of God are identical to the essence, the question arises: how can the many attributes that are one with the essence of God not lead to multiplicity in His essence? Various answers have been given to this question. These answers seek to prove the attributes of God and to unite these attributes with His essence, while accepting the assumptions in the question. In this article, these answers are quoted and evaluated, and finally the view of mystics is preferred.

کلیدواژه‌ها [English]

  • God's Essence
  • Unity
  • Plurality
  • Attributes
  • Concepts
قرآن کریم.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1363). المبدأ والمعاد، به اهتمام: عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1404). التعلیقات، تحقیق: عبد الرحمن بدوی، بیروت، مکتبة الاعلام الاسلامی.
اشعری، علی بن اسماعیل (1400). مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، ویسبادن.
اصفهانی، محمد حسین (1414). نهایة ‌الدرایة فی شرح الکفایة، قم: آل البیت b.
جرجانی، میر سید شریف (1325). شرح المواقف، قم: الشریف الرضی.
سبزواری، ملاهادی (1369). شرح المنظومة، تصحیح و تعلیق: حسن حسن‌زاده آملی، تهران: ناب.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة، بیروت: دار احیاء التراث.
طباطبایی، محمد حسین (1417). نهایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طباطبایی، محمد حسین (بی‌تا). توحید علمی و عینی، مشهد: نشر علامه طباطبایی.
عشاقی، حسین (1397). «هم‌معنایی صفات و بی‌صفتی ذات»، در: خردنامه صدرا، ش92، ص51-70.
قیصری، داوود (1383). شرح فصوص الحکم، تهران: علمی و فرهنگی.
مدرس زنوزی، آقاعلی (1378). مجموعه مصنفات، به اهتمام: محسن کدیور، تهران: اطلاعات.
هاشمی شاهرودی، محمود (1417). بحوث فی علم الاصول، بیروت: دار الاسلامیة.