سازگاری عقلانیت و دینداری از دیدگاه مصطفی ملکیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد فلسفه دین، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

2 استادیار گروه فلسفه معاصر، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

چکیده

در تحقیق حاضر، دیدگاه مصطفی ملکیان درباره سازگاری عقلانیت و دینداری سنتی بررسی شده است. بدین‌ترتیب که نخست تعریف عقلانیت و اقسامش از منظر وی بیان می‌شود، سپس دو برداشت از دینداری، از نگاه او را توضیح می‌دهیم: دینداری سنتی و دینداری سنجش‌گرانه. پس از آن، سازگاری عقلانیت با هر یک از این دو دینداری را بررسی می‌کنیم. ملکیان به ‌لحاظ واقع‌گرایانه و عمل‌گرایانه، عقلانیت و دینداری سنتی را با هم ناسازگار می‌داند؛ اما نوع دیگری از دینداری را پیشنهاد می‌کند که ذیل «دینداری سنجش‌گرانه» می‌گنجد و آن را «معنویت» می‌نامد. به‌ عقیده وی، عقلانیت نه‌تنها با معنویت سازگار است، که اساساً آن را اقتضا می‌کند. در نظریه «عقلانیت و معنویتِ» ملکیان، فقط آن دسته از آموزه‌های نظری متون مقدس دینی پذیرفته می‌شوند که یا عقل به‌ طور قطعی تأییدشان می‌کند یا رجحان معرفتی دارند یا گرچه نه به‌ سودشان و نه به ‌سود نقیضشان رجحان معرفتی وجود ندارد، باور به آنها پیامدهای سودمندی برای فرد دارد. همچنین، فقط به آن بخش از آموزه‌های عملی دینی عمل می‌شود که عمل‌کردن به آنها به کاهش درد و رنج فرد کمک می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Compatibility of Rationality and Religiosity from the Point of View of Mostafa Malekian

نویسندگان [English]

  • Ruhollah Purmotahhari 1
  • Vahid Sohrabifar 2
1 Master's Graduate in Philosophy of Religion, University of Religions and Denominations, Qom, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Contemporary Philosophy, University of Religions and Denominations, Qom, Iran,
چکیده [English]

In the present study, Mostafa Malekian's view on the compatibility of rationality and traditional religiosity is examined. Hence, first the definition of rationality and its types is expressed from his point of view, and then we explain two conceptions of religiosity from his viewpoint: traditional religiosity and critical religiosity. Next, we discuss the compatibility of rationality with either of these two religiosities. Realistically and pragmatically, Malekian finds rationality incompatible with traditional religiosity, but he proposes another kind of religiosity, which fits under "critical religiosity" and calls it "spirituality". In his view, rationality is not only compatible with spirituality, but essentially requires it. In Malekian's theory of "rationality and spirituality", only those theoretical teachings of the religious scriptures are accepted which either the intellect affirms definitively or have an epistemological preference, or although there is no epistemological preference for their own benefit or their opposite, their acceptance has beneficial consequences for the individual. Moreover, only that part of the practical religious teachings is practiced, which helps to reduce one's suffering.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rationality
  • Religiosity
  • Traditional Religiosity
  • Mostafa Malekian
  • Rationality and Spirituality
قرآن کریم (1376). ترجمه: محمدمهدی فولادوند، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
سهرابی‌فر، وحید؛ صادقی، هادی (۱۳۹۲ الف). «تحلیل نظریه عقلانیت و معنویت»، در: پژوهش‌های ادیانی، ش‌۲، ص‌۱۳۹-۱۵۵.
سهرابی‌فر، وحید؛ صادقی، هادی (۱۳۹۲ ب). «نگاهی انتقادی به نظریه عقلانیت و معنویت»، در: قبسات، ش‌۷۰، ص‌۱۷۷-۱۹۶.
محمدی، عبدالله (۱۳۹۰). «نقد نظریه تباین دین و معنویت»، در: معرفت کلامی، ش‌۳، ص‌۱۱۵-۱۳۶.
ملکیان، مصطفی (۱۳۷۴). عقلانیت باور به دعاوی دینی، قم: مرکز تربیت مدرس دانشگاه قم.
ملکیان، مصطفی (۱۳۸۱). راهی به رهایی، تهران: مؤسسه نگاه معاصر، چاپ دوم.
ملکیان، مصطفی (۱۳۸۸). ایمان و تعقل، به ‌کوشش: سید علی‌رضا صالحی و سید محمدحسین صالحی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، جزوه درسی.
ملکیان، مصطفی (۱۳۸۹). حدیث آرزومندی، تهران: مؤسسه نگاه معاصر، چاپ دوم.
ملکیان، مصطفی (۱۳۹۱). مشتاقی و مهجوری؛ گفت‌وگوهایی در باب فرهنگ و سیاست، تهران: نگاه معاصر، چاپ چهارم.
ملکیان، مصطفی (۱۳۹۴). در رهگذار باد و نگهبان لاله، تهران: مؤسسه نگاه معاصر، چاپ اول.
ملکیان، مصطفی (۱۳۹۶ الف). «تلقی‌های مختلف از دین»، در: سخنرانی-های-صوتی http://malekyan.blog.ir/category/  
ملکیان، مصطفی (۱۳۹۶ ب). «عقلانیت و معنویت بعد از ده سال»، در: عقلانیت-معنویت-مصطفی-ملکیان https://3danet.ir/
ملکیان، مصطفی (۱۳۹۷ الف). «بحران معنویت؛ پیش‌فرض‌های زندگی معنوی»، در: ملکیان-بحران-معنویت-84 https://3danet.ir/
ملکیان، مصطفی (۱۳۹۷ ب). «بحران معنویت؛ مؤلفه‌های زندگی معنوی»، در: ملکیان-بحران-معنویت-83https://3danet.ir/